19 Σεπτεμβρίου 2023
Πρόεδρο και Μέλος
Δημοσιονομικού Συμβουλίου
Αξιότιμοι κύριοι,
Σχόλια επί της Ενδιάμεσης Έκθεσης 2023 του Δημοσιονομικού Συμβουλίου
Είναι εκτίμηση μας ότι στην Ενδιάμεση Έκθεση 2023 του Δημοσιονομικού Συμβουλίου ορισμένες από τις διαπιστώσεις σας καθώς και τα σχόλια/εκτιμήσεις που τις συνοδεύουν παρατίθενται με τρόπο που, σε ένα περιβάλλον ήδη αρκετά πολωμένο και έντονα προκατειλημμένο έναντι μιας μερίδας εργαζομένων, εύκολα μπορεί να παρερμηνευτεί και να δημιουργήσει λανθασμένες εντυπώσεις.
Πιο κάτω σταχυολογούμε ορισμένα αποσπάσματα της Έκθεσης σας τα οποία σχολιάζουμε για σκοπούς αντικειμενικότερης και πιο ολοκληρωμένης παρουσίασης τους στο μέλλον:
- Οι αυξήσεις των δαπανών θα πρέπει να συνεπάγονται και αντίστοιχο όφελος για την οικονομία και την κοινωνία σε βάθος χρόνου και να μεταφράζονται σε βελτίωση της – ανεπαρκούς σήμερα – παραγωγικότητας της κρατικής μηχανής, προς αποφυγή του ενδεχομένου να υποχρεωθεί η πολιτική ηγεσία σε πολιτικά, κοινωνικά και ενδεχομένως οικονομικά επώδυνες διορθώσεις τα επόμενα χρόνια.
Σχόλιο: Η διαπίστωση σας σχετικά με την αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών φαίνεται να εστιάζεται στην ανεπαρκή παραγωγικότητα της κρατικής μηχανής, ως διαχρονικό πρόβλημα. Δεν αμφιβάλουμε ότι η δημόσια υπηρεσία θα μπορούσε να ήταν καλύτερη. Ωστόσο, εύκολα ένας μπορεί να ερμηνεύσει, και άθελα σας ενδεχομένως αυτή την εντύπωση αφήνετε να δημιουργηθεί, ότι η ελλιπής αποδοτικότητα της κρατικής μηχανής οφείλεται στους υπαλλήλους που την στελεχώνουν. Κάθε άλλο. Γνωρίζετε ότι το θέμα της παραγωγικότητας/αποδοτικότητας σε κάθε οργανισμό είναι πολυπαραγοντικό. Το οποίο αρχίζει από τη διοίκηση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του δημοσίου αλλά και ευρύτερα της κρατικής μηχανής είναι οι διοικητικές παθογένειες που παρουσιάζει οι οποίες προκύπτουν κυρίως λόγω των πολιτικών παρεμβάσεων στις προαγωγές στις ανώτερες και ανώτατες θέσεις όπου αντί, κατά κανόνα, να προάγονται οι πιο καλοί/καλές, έμπειροι, ευσυνείδητοι, έντιμοι και αποτελεσματικοί υπάλληλοι, προάγονται οι πιο αρεστοί και φίλα προσκείμενοι στην εκάστοτε πολιτική εξουσία. Η κινητικότητα και εναλλαξιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων αν και επιθυμητή παραμένει περιορισμένη και εφαρμόζεται μόνο όταν και όπου ικανοποιεί υπηρεσιακές ανάγκες χωρίς να λαμβάνει υπόψη την επαγγελματική ικανοποίηση (job satisfaction) των υπαλλήλων, η οποία, ως επί τω πλείστων, παραμένει χαμηλή. Να σημειωθεί επίσης ότι η αύξηση των δημοσιονομικών, βασίζεται στις ευρύτερες οικονομικές πραγματικότητες και αξίες των μισθών, οι οποίες είναι αναγκαίες για τη διασφάλιση στους κρατικούς υπαλλήλους ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, το οποίο να προάγει το δημόσιο συμφέρον. Αν και η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα, δεν παύει από του να έχει ανάγκη μια κρατική υπηρεσία με επαρκή και ολοκληρωμένη δομή η οποία να εξασφαλίζει ικανοποιητική εξυπηρέτηση στους πολίτες και η οποία, μετά την ένταξη μας στην ΕΕ, να μπορεί να πληροί όλες τις θεσμικές και άλλες απαιτήσεις που υπαγορεύει το Ευρωπαϊκό κεκτημένο, κάτι που έχει ως επακόλουθο ψηλότερο κόστος ανά πολίτη από ότι σε μεγαλύτερα κράτη.
- Οι αυξήσεις στα έσοδα, ύψους 14.9%, προέρχονται κυρίως από τους έμμεσους φόρους, όπου σημειώνεται αύξηση κατά 15.2%, ή 242 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 217 εκατ. ευρώ αφορούν σε εισπράξεις ΦΠΑ. Συγκεκριμένα οι εισπράξεις ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά 22.1%. Οι άμεσοι φόροι καταγράφουν επίσης σημαντικές αυξήσεις, κατά 142 εκατ. ευρώ, που μεταφράζεται σε 15.2% σε σχέση με το πρώτο πεντάμηνο του 2022.
Σχόλιο: Η αύξηση των εσόδων του κράτους συνδέεται με την μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού και τα ιδιαίτερα αυξημένα ποσά που υποχρεώθηκαν οι πολίτες να πληρώσουν σε ΦΠΑ και άλλους δασμούς και φόρους. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί αποτέλεσμα επιτυχούς δημοσιονομικής πολιτικής ή άλλο επίτευγμα είτε της παρούσας, είτε της προηγούμενης κυβέρνησης. Αντιθέτως, μας εντυπωσιάζει η ευκολία με την οποία προσπερνάτε και δεν σχολιάζετε καθόλου τη μεγαλύτερη και βαθύτερη χαίνουσα πληγή των δημοσίων οικονομικών που είναι οι καθυστερήσεις στην είσπραξη φόρων όπου το ποσό αυξάνεται συνεχώς παρά τα μέτρα και άλλα εργαλεία που έχουν δοθεί στο Τμήμα Εσωτερικών Προσόδων. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και με το μέγεθος της φοροδιαφυγής το οποίο επίσης αυξάνεται με το Γενικό Ελεγκτή στην τελευταία του Έκθεση να αναφέρεται σε περιπτώσεις εταιρειών όπου άλλα έσοδα δηλώνουν στο ΦΠΑ για τον κύκλο εργασιών τους και άλλα στο Φόρο Εισοδήματος. Αυτά είναι σημάδια αν όχι δείκτες σοβαρής μορφής διαπλοκής και διαφθοράς που πλήττουν τα μάλα την οικονομία και την κοινωνία.
- Παρατίθεται ενδεικτικά λίστα με ορισμένες από τις υποχρεώσεις οι οποίες εκκρεμούν και δεν περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις της δημοσιονομικής πορείας:
- Μονιμοποίηση/προσλήψεις εκπαιδευτικών και κατάργηση αγοράς υπηρεσιών
- Νέες προσλήψεις στο δημόσιο (μέρος των 1800 που εγκρίθηκαν από τη Βουλή)
- Πολιτικές δεσμεύσεις (πχ μέτρα για αντιμετώπιση της αστυφιλίας στην επαρχία Πάφου, οριοφύλακες, κοινωνική σύνταξη, δικαστική μεταρρύθμιση κτλ.)
- Αύξηση κόστους εξυπηρέτησης του Δημόσιου Χρέους λόγω αύξησης του επιτοκίου στο νέο Βιώσιμο Ομόλογο σε σχέση με το αντίστοιχο λήξαν (4.125% έναντι 3.75%) και της αύξησης του Euribor
- Πιθανές δαπάνες στο πλαίσιο ενίσχυσης της Άμυνας και της διασφάλισης της φυσικής ασφάλειας της Δημοκρατίας (εκτιμούνται για το 2024)
- Αναδυόμενες δαπάνες που σχετίζονται με την μεταρρύθμιση των τοπικών αρχών
- Αύξηση του κόστους αγοράς δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων
- Μέτρα για την μείωση του κόστους παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος
- Αναδυόμενες δυνητικές υποχρεώσεις της Δημοκρατίας (πχ από δικαστικές αποφάσεις).
Σχόλιο: Η διαπίστωση σας σχετικά με υποχρεώσεις οι οποίες εκκρεμούν και δεν περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις της δημοσιονομικής πορείας δεν προσθέτουν εποικοδομητικά στην Έκθεση, αφού κάποιες από αυτές είναι προγραμματισμένες εδώ και καιρό, και πολλές από αυτές π.χ. οι νέες προσλήψεις στο δημόσιο, υπήρχαν στην οργανική δομή από το 2012 και θα υλοποιηθούν σε βάθος χρόνου, με το κόστος να κατανέμεται σε διάφορες ετήσιες χρονικές περιόδους. Επίσης, ορισμένες υποχρεώσεις/δαπάνες μπορεί να μην υλοποιηθούν, π.χ. αμυντικές δαπάνες, πολιτικές δεσμεύσεις, δυνητικές υποχρεώσεις, κλπ. Σημαντικό είναι ότι και να υλοποιηθούν τέτοιες δαπάνες, το ισοζύγιο της γενικής κυβέρνησης με βάση την πορεία των δημοσίων οικονομικών μέχρι 30/5/2023 ανέρχεται σε €344.2 εκατομμύρια (πλεόνασμα), που αποτελεί επαρκές περιθώριο για οποιεσδήποτε πιθανές/δυνητικές δαπάνες.
- Επισημαίνουμε την ανησυχία του Συμβουλίου για την μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη τάση για αύξηση των ανελαστικών δαπανών της Δημοκρατίας, περιλαμβανομένου και του κρατικού μισθολογίου. Πέρα από την απόλυτη αύξηση του κόστους, η οποία έχει σημειωθεί σε και παλαιότερες δημόσιες αναφορές του ΔΣΚ, σημειώνουμε πως το φαινόμενο συνεπάγεται και αύξηση των κρατικών ανελαστικών δαπανών ως ποσοστό των συνολικών δαπανών. Έτσι, δημιουργείται στενότητα για τις διακριτικές δαπάνες πολιτικής οι οποίες, αναμένεται να είναι ιδιαίτερα αυξημένες τους επόμενους 24 με 36 μήνες. Η κυβέρνηση θα στερείται, κάθε χρόνο σωρευτικά, περισσότερο δημοσιονομικό χώρο διακριτικής ευχέρειας για την λήψη μέτρων και την άσκηση πολιτικών, κάτι που υπό τις περιστάσεις θα μεταφραστεί, είτε σε αύξηση του χρέους, είτε σε αύξηση των φόρων, είτε ακύρωση άλλων δαπανών και πολιτικών, είτε συνδυασμό και των τριών.
Σχόλιο: Η εστίαση σας στην αύξηση του κρατικού μισθολογίου, ότι δηλαδή δημιουργείται στενότητα για τις δαπάνες άσκησης πολιτικής συνιστά στρέβλωση και μονόπλευρη παρουσιάσει των οικονομικών δεδομένων αλλά και δυνατοτήτων. Το σκεπτικό σας, όπως υποδείξαμε και πιο πάνω, λαμβάνει υπόψη το σκέλος των δαπανών όμως δεν λαμβάνει υπόψη το σκέλος των
εισπράξεων όπου η γενική κυβέρνηση παραμένει απρόθυμη και αναποτελεσματική στο να διεκδικήσει και να πάρει τα ποσά που της οφείλουν. Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό την απαράδεκτη ενέργεια της κυβέρνησης το 2017, αμέσως μετά την έξοδο από το μνημόνιο, όπου αντί να προβεί σε κοινωνικά δικαιότερη φορολόγηση του συσσωρευμένου πλούτου, προχώρησε, παρά τις περί αντιθέτου συμβουλές από όλους τους οικονομολόγους, στην καταργήσει του φόρου ακίνητης ιδιοκτησίας (που είχε επιβάλει η Τρόϊκα) με αποτέλεσμα να απωλέσει €100εκ το χρόνο.
- Η ενδιάμεση κατανάλωση περιορίστηκε από 10.7% των συνολικών δαπανών, σε 9.8% για το πρώτο πεντάμηνο του 2023, ενώ το κρατικό μισθολόγιο έχει ήδη καταγράψει αύξηση κατά €127.2 εκατ., ένα ποσό το οποίο αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά λόγω της σωρευτικής ΑΤΑ, των μαζικών προσλήψεων και των πιθανών νέων μονιμοποιήσεων και προσλήψεων εκπαιδευτικών. …..
………Οι συνολικές δαπάνες της γενικής κυβέρνησης έχουν αυξηθεί κατά 10.2%, ή 400.5 εκατ. ευρώ με το κρατικό μισθολόγιο να απορροφά το 1/3 της αύξησης των εσόδων. Η μετατόπιση των δαπανών προς ανελαστικές, οι οποίες απορροφούν σταδιακά αλλά σωρευτικά όλο και μεγαλύτερο ποσοστό των συνολικών δαπανών, στερεί από την κυβέρνηση τον δημοσιονομικό χώρο που απαιτείται για την λήψη μέτρων και την άσκηση επιθετικής πολιτικής σε κοινωνικές, αναπτυξιακές και αμυντικές πολιτικές, αλλά και σε σχέση με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, τις μεταρρυθμίσεις και την ενεργειακή ασφάλεια.
Σχόλιο: Η επανάληψη της διαπίστωση σας για αύξηση του κρατικού μισθολογίου, της ΑΤΑ και των προσλήψεων, δεν προσθέτει τίποτε στην Έκθεση και απλά τείνει να δημιουργήσει άδικα και λανθασμένα αρνητικές εντυπώσεις όχι μόνο για τα δημόσια οικονομικά αλλά κυρίως για μερίδα εργαζόμενων ως να είναι αυτή η βασικότερη αιτία. Τόσο στο δημόσιο όσο και ευρύτερα οι εργαζόμενοι συμπεριφέρθηκαν με σύνεση και ανιδιοτέλεια τα χρόνια της τραπεζικής κρίσης και δέχθηκαν αποκοπές και στερήσεις χωρίς να προκληθούν κοινωνικές αναταραχές. Η συνεχής κινδυνολογία και ο αέναος δημοσιονομικός εκφοβισμός πρέπει κάπου να σταματήσει. Αν ρίξετε μια ματιά στην Ευρώπη και στην Αμερική, όπου ο θεσμός της ΑΤΑ δεν υπάρχει, θα δείτε την μεγάλη κοινωνική αναταραχή που έχει επέλθει με απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις από εργαζομένους και ομάδες πολιτών που υποφέρουν λόγω των στυγνών νεοφιλελεύθερων πολιτικών που έχουν κατά κόρον ακολουθηθεί.
- Συμφωνούμε με την ανάλυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) πως, μετά την πυροδότηση του πληθωριστικού κύματος λόγω καυσίμων, ενέργειας και τροφίμων, η οικονομία βιώνει διάχυση του φαινομένου με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή να καταγράφεται πληθωριστική πίεση σε ευρεία βάση. Το ΔΣΚ προσθέτει στην ανάλυση πως οι μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες, τα μη εποχιακά τρόφιμα και η επίδραση της ΑΤΑ αποτελούν πλέον βασικούς παράγοντες για την μεταβολή του πληθωρισμού σε φαινόμενο που είναι λιγότερο έντονο από ότι το 2022, αλλά πιο επίμονο. Οι αυξήσεις αυτές δεν δείχνουν τάση σταθεροποίησης, κάτι που μεταφράζεται σε εκτίμηση μείωσης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, αλλά και αύξηση των τιμών παραγωγού το επόμενο διάστημα παρά τη σταθεροποίηση των επίσημων δεικτών.
Σχόλιο: Η παρατεταμένη έως και αμείωτη, σε μερικές κατηγορίες, συνέχιση του πληθωρισμού δεν οφείλεται στην ΑΤΑ, στις μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες και στα εποχιακά τρόφιμα όπως εκτιμάτε, αλλά αποτελεί ευθεία συνέπεια της άκρατης ΑΠΛΗΣΤΙΑΣ που έχει κυριεύσει τους κάθε λογής επιχειρηματίες με βιομηχανίες και επιχειρήσεις σε διάφορους οικονομικούς τομείς να ανακοινώνουν υπερκέρδη.
- Επιπλέον, η δομή του πληθωρισμού υπονοεί μετατόπιση του εισοδήματος και του πλούτου εντός της κοινωνίας και, σε συνδυασμό και με τη επίδραση της ΑΤΑ, ενδέχεται να αυξήσουν τις πιέσεις για νέες κοινωνικές δαπάνες τους επόμενους 12 μήνες. Και πάλι, σημειώνουμε την ανάλυση του ΔΝΤ, με εύρημα πως για κάθε 1% αύξηση στα επίπεδα τιμών, προκύπτει 1.4% αύξηση στους μισθούς του ιδιωτικού τομέα και 2.3% στον δημόσιο τομέα, με αποτέλεσμα να διαμορφώνονται διαρθρωτικές αδυναμίες για την οικονομία και να διαβρώνεται η ανταγωνιστικότητά της.
Σχόλιο: Να σημειώσουμε ότι τα ευρήματα του ΔΝΤ σε σχέση με την αύξηση των τιμών και την αύξηση στους μισθούς λόγω ΑΤΑ δεν επιβεβαιώνεται από ανεξάρτητες ακαδημαϊκές μελέτες όπως ούτε επιβεβαιώνεται η κατά κόρον άποψη που εκφράζουν οι ΟΕΒ και ΚΕΒΕ ότι η ΑΤΑ ανατροφοδοτεί τον πληθωρισμό. Άλλωστε είναι γνωστή η πάγια εχθρική θέση του ΔΝΤ αλλά και των εν λόγω οργανώσεων έναντι της ΑΤΑ. Μετατόπιση του πλούτου υπήρξε και υπάρχει προς το κεφάλαιο και την επιχειρηματική τάξη. Στην Έκθεση σας δεν έχουμε εντοπίσει εισηγήσεις ή συστάσεις προς το κράτος για τη λήψη μέτρων για αποθάρρυνση της πλεονεξίας (απληστίας) αυτής, ώστε να μειωθεί ο πληθωρισμός και να εξαλειφθούν οι διαρθρωτικές αδυναμίες για την οικονομία, οι οποίες επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα της. Θα πρέπει δε να τονιστεί ότι η ΑΤΑ δεν είναι διαρθρωτική αδυναμία αλλά αντίθετα είναι μέτρο αποκατάστασης μέρους της αγοραστικής αξίας των μισθών και συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή και εργατική ειρήνη με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα της ανάπτυξης της οικονομίας.
- Με βάση τα σημερινά στοιχεία και τάσεις, δεν διαφαίνονται υψηλοί πρωτογενείς κίνδυνοι Δημοσιονομικής αναταραχής και το Δημοσιονομικό Συμβούλιο θεωρεί πως το Υπουργείο Οικονομικών διατηρεί αυτή τη στιγμή τον έλεγχο στα δημόσια οικονομικά.
Σχόλιo: Ως συνέχεια της διαπίστωσης σας ότι δεν διαφαίνονται ψηλοί κίνδυνοι Δημοσιονομικής αναταραχής, συμπεραίνεται ότι ούτε το κρατικό μισθολόγιο, ούτε η παραχώρηση της ΑΤΑ αλλά ούτε και οι θέσεις που θα πληρωθούν στο δημόσιο μετά από μιας δεκαετίας παγώματος δημιουργούν οιουσδήποτε υψηλούς κινδύνους για τα δημόσια οικονομικά.
Τέλος, να τονίσουμε ξανά πως παρά το ότι οι ανείσπρακτοι φόροι έχουν φθάσει σε πολύ ψηλά επίπεδα και πλησιάζουν τα €3 δις, διακινδυνεύοντας τα δημόσια οικονομικά, δεν τυγχάνουν αναφοράς στην Έκθεση σας και συνεπώς απουσιάζουν και συστάσεις για εξάλειψη τους. Θεωρούμε ότι αυτή είναι σοβαρή παράλειψη από μέρους σας και πρέπει στην τελική σας Έκθεση να επισημανθεί με ιδιαίτερη έμφαση, καθώς και να γίνουν συστάσεις για εξάλειψη του πολύ επικίνδυνου αυτού φαινομένου που απειλεί τα δημόσια οικονομικά.
Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες που υπάρχουν στη σύνταξη της Έκθεση σας όπως και τις λεπτές ισορροπίες που καλείστε να διατηρήσετε. Στο πλαίσιο αυτό, πιστεύουμε πως μια συνάντηση γνωριμίας θα δώσει την ευκαιρία να εξηγήσουμε τις θέσεις μας και ενδεχομένως να βοηθούσε μελλοντικά στην παρουσίαση και καταγραφή των εκτιμήσεων και των διαπιστώσεων σας κατά τρόπο ουδέτερο και πιο ισορροπημένο.
Με εκτίμηση,
Κώστας Ιωάννου
Πρόεδρος
